1. Wprowadzenie
Przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych (p.z.p.) istotnie ograniczają wyrażoną w Kodeksie cywilnym (k.c.) zasadę swobody umów, zwłaszcza w kontekście wprowadzania zmian do treści zawartej umowy o zamówienie publiczne. Należy pamiętać, że system zamówień publicznych stworzony został przede wszystkim w celu kontroli wydatkowania przez organy administracji publicznej środków publicznych, a więc ustawowe ograniczenia znajdują swoje uzasadnienie w ochronie interesu publicznego. Pomimo obostrzenia fundamentalnej zasady prawa zobowiązań, jaką jest zasada swobody umów, zarówno ustawa p.z.p., jak i dotychczasowa praktyka wskazują, że możliwa jest zmiana zawartej już umowy o zamówienie publiczne, jak również wypracowanie odpowiedniego kompromisu między zamawiającym a wykonawcą, który zmieniałby pierwotnie ustalone zasady współpracy partnera publicznego i prywatnego. Wszelkie zmiany odbywać się oczywiście muszą w graniach prawa, gdyż różne zachowania, niezgodne z zakazami albo nakazami, wynikającymi z różnych przepisów dotyczących realizacji zamówień publicznych, mogą narazić zamawiającego na sankcje prawne.
2. Zarządzanie zmianami w robotach budowlanych
Niewiele procesów inwestycyjnych przebiega zgodnie z założeniami wynikającymi z dokumentacji postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele i nie zawsze wynikają one z przyczyn zależnych wyłącznie od zamawiającego i (lub) wykonawcy. Często źródłem problemów, które pojawiają się na kontraktach budowlanych, są przyczyny zewnętrzne niemożliwe do przewidzenia przez żadną ze stron nawet przy zachowaniu należytej staranności. Przepisy dotyczące udzielania zamówień publicznych, a następnie etapu ich realizacji, dają zamawiającemu pewien katalog instrumentów prawnych, które mogą być pomocne w osiągnięciu celu zamówienia publicznego – zakończenia zadania inwestycyjnego – pomimo pojawiających się problemów i sporów na linii zamawiający i wykonawca. Brak elastyczności zamawiającego w wielu przypadkach może bowiem prowadzić do impasu inwestycyjnego, którego skutkiem często jest odstąpienie od umowy o zamówienie publiczne. Sytuacja taka jest bardzo często niekorzystna dla samego zamawiającego, gdyż zgodnie z ustawą p.z.p. nie istnieją procedury umożliwiające zmianę wykonawcy już rozstrzygniętego przetargu, a zamawiający zmuszony jest do wszczęcia nowego postępowania przetargowego.
3. Dopuszczalność zmiany umowy w świetle prawa zamówień publicznych
Zgodnie z aktualnym brzmieniem prawa zamówień publicznych zamawiający może dokonać istotnych zmian w zawartej z wykonawcą umowie tylko, jeśli możliwość dokonywania tych zmian przewidział w treści ogłoszenia o zamówieniu lub w specyfikacji istotnych warunków zamówienia (siwz), a także określił warunki takiej zmiany. Z tego powodu większość instrumentów prawnych, jakie powinien zastosować zamawiający powinna być już wdrożona na etapie udzielania zamówienia publicznego. Zamawiający powinien wprowadzić do wzoru (projektu) umowy o zamówienie publiczne postanowienia, które pozwolą na jej zmianę. Działanie to umożliwi uniknięcie ewentualnego zarzutu naruszenia przez zamawiającego dyscypliny finansów publicznych, polegającego na zmianie umowy w sprawie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych. Zamawiający, przygotowując przetarg, powinien więc określić pewien katalog sytuacji, które mogą wystąpić, a których obiektywnym skutkiem będzie potrzeba zmiany zawartej umowy, np. co do terminu realizacji zamówienia lub terminu płatności wynagrodzenia. Umowa powinna możliwie precyzyjnie określać przesłanki istotnej zmiany umowy o zamówienie publiczne. Oczywiście w każdym przypadku zamawiający ocenić musi czy zmiana umowy jest zmianą istotną, czy też zmianą nieistotną.