Wstęp
Ideą zastrzegania kar umownych jako surogatu odszkodowania w umowie o zamówienie publiczne, jest zabezpieczenie strony przed negatywnymi skutkami nierzetelności kontrahenta, a także szeroko pojęta mobilizacja do wykonania zobowiązań umownych w sposób zgodny z postanowieniami umowy, przy czym wynikający z powszechnie obowiązujących przepisów prawa mechanizm dochodzenia zapłaty kar umownych w zamówieniach publicznych (jak potrącenie z wynagrodzenia bądź zabezpieczenia należytego wykonania umowy) gwarantuje szczególnie Zamawiającym możliwość zaspokojenia roszczeń odszkodowawczych (w całości lub części) wobec Wykonawców, bez konieczności wszczynania długotrwałej i kosztownej procedury sądowej.
Głębsza analiza prawna zagadnienia „kar umownych” wydaje się być więc aktualnie niezbędna do skuteczniejszej ochrony przed działaniami skutkującymi nieuzasadnionym sankcjonowaniem kar umownych wobec Wykonawców.
Zagadnienia ogólne
Co do zasady, treść umów o zamówienia publiczne kształtowana jest przepisami ustawy Prawo zamówień publicznych oraz Kodeksu cywilnego (art. 139 ust. 1 PZP), co w konsekwencji umożliwia stronom, na mocy art. 3531 kc, dowolne kształtowanie treści umów w granicach określonych przepisami tych ustaw. Rzeczywistość kontraktowa zmusza jednak niejednokrotnie Wykonawców do akceptowania zapisów umów, sporządzanych jednostronnie przez Zamawiających, które narzucają wyjątkowo rygorystyczne wobec Wykonawców warunki realizacji kontraktu i stawiają Zamawiającego w pozycji dominującej, między innymi poprzez wprowadzenie dodatkowej sankcji za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań niepieniężnych w postaci bezzasadnie wygórowanych kar umownych. Dla ochrony interesów Wykonawców należy pamiętać, że zarówno w literaturze jak i orzecznictwie panuje jednolity pogląd, że jeżeli zastrzeżenie kary umownej znalazło się we wzorcu umowy przyjętym przez strony, to wykładnia postanowień dotyczących kary umownej powinna odbywać się z zachowaniem zasady ochrony prawnej kontrahenta autora wzorca umowy lub strony, która wzorzec ten załączyła jako warunki umowy. W konsekwencji wobec powstania jakichkolwiek wątpliwości wobec kierunku interpretacji postanowienia takiego wzorca, należy odczytywać go tak jak rozumiał go adresat zawartego w nim oświadczenia woli, a więc w tym przypadku Wykonawca ( Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 listopada 2013 r. sygn. I CSK 124/2013).
Kara umowna może stanowić sankcję z tytułu:
- niewykonania zobowiązania w całości lub części,
- nienależytego wykonania zobowiązania,
- innych okoliczności wyraźnie wskazanych w umowie (np. wykonywanie robót po spożyciu alkoholu, nieuczestniczenie w naradach koordynacyjnych, zatrudnianie podwykonawców bez zgody Zamawiającego).