Gwarancja zapłaty polega na zobowiązaniu gwaranta (którym z zasady jest bank lub firma ubezpieczeniowa), do zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej beneficjentowi gwarancji, którym jest wykonawca lub podwykonawca.
Gwarant działa na zlecenie inwestora (zamawiającego). Celem gwarancji zapłaty jest zabezpieczenie terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia. Wysokość sumy pieniężnej odpowiada wysokości roszczenia wykonawcy lub podwykonawcy z tytułu wynagrodzenia wynikającego z umowy. Gwarancja zapłaty ma chronić wykonawcę oraz – w myśl art. 6495 k.c. – dalszych wykonawców (podwykonawców) przed uchylaniem się inwestora od zapłaty należnego im wynagrodzenia, ale także przed jego nieterminową zapłatą.
Wykonawca (generalny wykonawca) robót budowlanych może w każdym czasie żądać od inwestora gwarancji zapłaty do wysokości ewentualnego roszczenia z tytułu wynagrodzenia:
• wynikającego z umowy, oraz
• robót dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy zaakceptowanych na piśmie przez inwestora.
Nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć prawa wykonawcy (generalnego wykonawcy) do żądania od inwestora gwarancji zapłaty. Odstąpienie inwestora od umowy spowodowane żądaniem wykonawcy (generalnego wykonawcy) przedstawienia gwarancji zapłaty jest bezskuteczne.
Jeżeli wykonawca (generalny wykonawca) nie uzyska żądanej gwarancji zapłaty w wyznaczonym przez siebie terminie, nie krótszym niż 45 dni, uprawniony jest do odstąpienia od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia – art. 6494 § 1 k.c. Wykonanie prawa odstąpienia powoduje, że wygasają prawa i obowiązki stron dotyczące niewykonanej dotąd części stosunku kontraktowego.