Sąd Najwyższy w dniu 18 lipca 2012 r., w sprawie o sygn. III CZP 39/12 podjął ważną uchwałę w przedmiocie dochodzenia przez inwestora od wykonawcy, przewidzianej w umowie o roboty budowlane, kary umownej za opóźnienie lub zwłokę w wykonaniu robót budowlanych w sytuacji, gdy w umowie przewidziano również karę umowną za odstąpienie od umowy. Przesłanką podjęcia ww. uchwały było przedstawienie Sądowi Najwyższemu przez Sąd Apelacyjny pytania prawnego: Czy odstąpienie od umowy wzajemnej pozbawia stronę dokonującą takiego odstąpienia roszczenia o zapłatę przez drugą stronę kary umownej, zastrzeżonej na wypadek zwłoki lub opóźnienia za okres poprzedzający odstąpienie od umowy, jeżeli strony w umowie nie zastrzegły prawa dochodzenia tej kary również w przypadku odstąpienia od umowy, zastrzegły natomiast karę umowną przysługującą z tytułu odstąpienia od umowy? Rozstrzygając ww. zagadnienie prawne Sąd Najwyższy stwierdził, że roszczenie o zapłatę kary umownej na wypadek zwłoki lub opóźnienia nie przysługuje stronie odstępującej od umowy, jeżeli w umowie zastrzeżono również taką karę w związku z odstąpieniem od umowy.
Zgodnie z art. 483 § 1 KC można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Podkreślić przy tym należy, na co również zwracał uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu ww. uchwały, że czym innym jest niewykonanie zobowiązania, a czym innym nienależyte wykonanie zobowiązania. Opóźnienie bądź zwłoka z wykonaniem zobowiązania, które następnie ustały poprzez wykonanie zobowiązania jest jedną z form nienależytego wykonania zobowiązania, w tym przypadku zobowiązanie zostaje ostatecznie wykonane ale nienależycie, tj. po umówionym terminie. Odstąpienie od umowy powoduje natomiast niewykonanie zobowiązania. Wobec powyższego, jak słusznie stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu przedmiotowej uchwały, jeżeli umowa przewiduje karę umowną za opóźnienie bądź zwłokę w wykonaniu zobowiązania oraz karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy, to pierwsza z tych kar jest zastrzeżona jedynie za szkodę spowodowaną opóźnieniem lub zwłoką (czyli nienależytym wykonaniem zobowiązania, które jednak ostatecznie zostaje wykonane), a druga z tych kar stanowi natomiast rekompensatę za szkodę poniesioną przez wierzyciela na skutek niewykonania zobowiązania, w następstwie odstąpienia od umowy, nawet jeżeli przyczyną tego odstąpienia było wcześniejsze opóźnienie bądź zwłoka dłużnika. Kara umowna za nienależyte wykonanie zobowiązania jest zatem należna wierzycielowi w przypadku, gdy dłuż- nik spełnił świadczenie, ale w sposób nienależyty, np. po umówionym terminie. Natomiast kara umowna przewi- dziana za niewykonanie zobowiązania jest należna wie- rzycielowi, jeżeli dłużnik w ogóle nie wykonał swojego zo- bowiązania np. wskutek odstąpienia od umowy przez za- mawiającego.