Istnieją dwa podstawowe sposoby ustalenia wynagradzania należnego wykonawcy za wykonane roboty budowlane, tj. kosztorysowe i ryczałtowe. W ocenie autorów niniejszej publikacji pożądanym sposobem rozliczenia inwestycji budowlanych, w tym dużych i skomplikowanych inwestycji o charakterze infrastrukturalnym jest stosowanie wynagrodzenia kosztorysowego – w oparciu o ceny jednostkowe prac i robót. Takie podejście do realizacji zamówień infrastrukturalnych forują autorzy niniejszej publikacji podczas konferencji, a także w ramach Forum Inwestycyjnego organizowanego przy PKP Polskich Liniach Kolejowych S.A., czy innych formach dialogu zamawiających z branżą wykonawców. To efekt licznych doświadczeń praktycznych.
Podkreślić należy, że wynagrodzenie ryczałtowe jest stałe dla wykonawcy, określone już na etapie składania ofert na podstawie m.in. programu funkcjonalno-użytkowego, czasem szacunkowych ilości prac i robót, czy innych dokumentów załączonych do specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Ryczałt za wykonanie robót budowlanych staje się poważnym zagrożeniem głównie dla inwestycji, a przez to tak dla zamawiającego jak i wykonawcy. W praktyce nierzadko okazuje się, że rzeczywistość opisana programem a fakty w terenie to dwie różne sytuacje. Dla wykonawców oznacza to konieczność ponoszenia nieprzewidzianych często znacznych kosztów, co skutkuje z kolei mnożeniem roszczeń, odstąpieniem od umowy, czy wreszcie powstaniem długotrwałych sporów sądowych. Z uwagi na definicję wynagrodzenia ryczałtowego przywoływaną wprost z kodeksu cywilnego wykonawca ma obowiązek wykonać zwiększony rozmiar prac lub ponieść wyższe koszty niezbędne dla wykonania przedmiotu umowy choćby nie można ich było przewidzieć w czasie zawarcia umowy.
Znacznej części problemów można uniknąć w przypadku inwestycji rozliczanych w systemie kosztorysowym, gdzie wynagrodzenie dla wykonawcy zasadniczo odpowiada rzeczywiście zrealizowanym robotom budowlanym. Wynagrodzenie kosztorysowe polega na zaproponowaniu przez wykonawcę cen jednostkowych za wykonanie poszczególnych elementów, a więc prac stanowiących przedmiot zamówienia. W takim przypadku wykonawca posiada uprawnienie do otrzymania wynagrodzenia za wykonanie takiej ilości robót jaka wynika z obmiaru robót po ich wykonaniu.
Zgodnie z postępowaniem o udzielenie zamówienia publicznego, zamawiający przed złożeniem ofert przekazuje wykonawcom przedmiary (kosztorysy), wykonawca zaś zobowiązany jest do określenia poszczególnych cen jednostkowych za wykonanie danej pozycji uwzględniających wszystkie koszty wykonania. Ostateczne wynagrodzenie wykonawcy nie jest zatem ustalone jako sztywna kwota w ofercie składanej w ramach zamówienia publicznego, ale obliczane jest na podstawie wykonanych obmiarów prac i wycenienia ich zgodnie z załączonym przez wykonawcę do oferty kosztorysem. Dlatego też, niezwykle ważne jest, aby w sposób należyty przygotowane zostały wyceny pozycji kosztorysowych, aby możliwe było rozliczenie zadania zgodnie z treścią umowy.